Nazewnictwo w Grobli
- stycznia 24 2015
- KULTURA I OŚWIATA
- 3632 czytań
- 2 komentarze
Wisła, rzeka w okolicach Grobli, opasana wałami, które nie zawsze skutecznie bronią terenów zabranych jej w przeszłości, - kiedy plemiona wędrujących Słowian zatrzymały się nad jej brzegami i zaczęły budować szałasy i domostwa na pagórkach i podbródkach wśród wód meandrującej rzeki, pomiędzy potężnymi dębami puszczy.
Wtedy była to Wijsła, - rzeka, która płynie - wijąc się. Ziemie w tej części kraju stały się plemiennym terytorium Wiślan.
Wisła, jako rzeka była różnie nazywana. Na początku naszej ery była; Vistlą, a rzymscy kronikarze nazywali ją Quistola. Osadnicy słowiańscy jak pisze Długosz nazywali ją „Biała Woda” (..a nationibus orientalibus Polonis Vicinis aquae candorem Alba Aqua – nominatur…” w swobodnej interpretacji; wschodnie plemiona Polski pobliskie wody błyszczące nazywali Białą Wodą.)
A skoro wędrujące plemiona postanowiły, że swoją wędrówkę kończą, rozpoczynając życie osiadłe, osadnicy zmuszeni byli do określonych robót, które zabezpieczą ich bytowanie i rozwój. Jednym z takich czynności było pozyskiwanie terenów i materiałów na budowę domostw, jak również uporanie się lub ograniczenie panoszenia się meandrującej rzeki. Stąd budowa różnego rodzaju przekopów, wałów ziemnych, grobel. Widocznie te prace zmierzające do pozyskiwania ziemi i zabezpieczenia jej przed zalewaniem były powszechne i pokrywały gęsto zasiedlony teren, że określono go mianem Groblia. Resztki tych prastarych budowli ziemnych (wałki), są dzisiaj albo rozkopane lub rozkopywane. A szkoda, że zacieramy naturalne pomniki przeszłości. W moim dzieciństwie były to szlaki drogowe do: Brzeska, Świniar i Uścia, a także do „Ropka” - w pięknym zabytkowym zajeździe.
A, że była to okolica w tamtych czasach znacząca, rycerz Wojsław - ze Śląska, który otrzymał z nadania króla polskiego te tereny, buduje gród obronno-kasztelański, dla ochrony przeprawy przez Wisłę i szlaku handlowego, jak również ludności podegrodzia. Bartosz Paprocki za Długoszem tak potwierdza istnienie grodu w Grobli;.”… znakomity rycerz Wojsław …..fortalicium alias grobla in ripa Vislae aedyficavit et aotavit….”
Osada rozrastała się, ludzie zajmowali wszelkiego rodzaju wyniesienia w terenie, zakładając sioła, których miano przyjmowali w zależności od; ukształtowania terenu, cech okolicy, w której domy budowano lub gdzie i jakiej przestrzeni.
Lokacja naszej osady, jak wyżej wspomniałem obejmowała obszar leśny i podmokły, upstrzony meandrami wijącej się Wisły, dlatego wymagała wyrębu drzew, sypania wałów, wałków, tworzenia grobel. W miarę rozrastania się osady w celu skutecznego porozumiewania się, nadawano miana, nazwy, które do dzisiaj przetrwały na zasadzie przekazu. I oto historia Grobli zostaje zapisana w nazewnictwie ulic (siół).
Zalesie, Pagórek, Skała, Ostrówek, Zapusta, Kłosin, Kurów, Kobiela Bagienice, Pazucha, Powabne, Kobiela, Posmyków, Wróblówka, Gajlówka, Kobiela, Bajka, Zaprzerwie, Podwale, Podgórka, Podskale, Szklane Miasto, stały się nie tylko nazwami topograficznymi, ale w swoim rodzaju treścią zawierającą wiadomości nie tylko językowe ale i kulturowe. Oczywiście zapisane nazwy na znakach drogowych nie obejmują wszystkich nazw, bo obejmować nie mogą, ale w uzupełnieniu kształtują układ przestrzenny wsi. Mapy nawet sprzed 200 lat potwierdzają, że w tym względzie dużo się nie zmieniło. Ta sama sieć dróg, te same sioła, a nawet rody od pradziada siedzą na ziemi przodków. Zmieniła się stara substancja, ale na ich miejscu pojawiły się nowe domostwa i obiekty, bardziej lub mniej udane. A nazwy pozostały z dawnego układu, które eksponują ładne tablice drogowe (moja ocena ze zdjęć odczytywanych na stronie).
Nazwy, których moim zdaniem rdzeniem powstania była topografia terenowa;
SKAŁA – miano od wyróżniającego się ukształtowania terenu. Wzniesienie nazwane Skałą, chociaż nie jest to fizyczna skała.
PAGÓREK – niewielkie wzniesienie oblane wodami. W mojej młodości Pagórek oblewały wody starorzeczy, które na wskutek obniżenia wód gruntowych zostały osuszone.
ZAPUSTA – było tu pusto, bo mokradła, na których były zarośla i rosły dęby wykarczowano
ŁAWY – był tu ciek nie do przebycia, że musiano budować ławy, prowizoryczne kładki.
ZAPRZYRWIE – na nazwę wpłynęła działalność Wisły, które przerywała umocnienia. Teren za przerwanym ziemną przegrodą nazwano; za przerwą..
OSTRÓWEK – znaczy wyspa, a dosłownie teren oblany wodą. Jak się orientuje można oglądać ich fragmenty.
POSMYKÓW – przesmyk, lud słowiański tą konfigurację terenu nazywał presmektuoti - wcisnąć się, wkręcić.
Nazwy, które w swej treści noszą znamiona nie tylko językowe, ale również kulturowe i powstały w zależności od cech miejscowych, w którym się znajdowały:
KŁOSIN – od słowa kłos, kłosić. Widocznie po zmianie koryta Wisły teren ten stał się polami uprawnymi, na których kłosiły się zboża.
BAGIENICE – od bagno, w przeszłości bagur, czyli kolor bagien. A gnieżdżący się bocian był nazywany bagiem.
KURÓW – od kurz, kurzyć, dymić. Stały tu kurne chałupy (izby bez kominów), których dym ścielił się po ulicy i siole.
PAZUCHA – od słowa paz (żłobek) z dodaną końcówką uch. Teren wciśnięty pomiędzy rzekę i jej cieki.
PODLESIE, PODSKALE, PODWALE. PODLESIE – to nazwy niejako dzierżawcze od pobliskich siół.
POWABNE – można przyjąć, że teren ten jak dyby czymś wabił, lub od słowa używanego w XV wieku; „powaba” – to jest obowiązkowe stawianie się na wezwanie do któregoś z kmieci. W tym czasie w Grobli było 4 – ech kmieci.
WRÓBLÓWKA – nazwa, która ma związek z naszym ptactwem lub jakąś personą. W naszym mieście nowa dzielnica została nazwana; SIKORNIK.
SZKLANE MIASTO – przypuszczalnie mieszkał tu gospodarz, który w oknach zamiast błon zwierzęcych wstawił szkło?. Można dywagować, ze błony w oknach już stawiały dom, jako miejski. Ale najprawdopodobniej było lodowisko na drodze, - w zimie, która stale była zalewana ciekiem w tej okolicy. Pamiętam.
Pozostałe nazwy, które dotyczą około - grobelskich terenów, pozostawiam na później lub dla innych mających głębsze spojrzenie na te sprawy. Przecież: Błonie, Gaj, Dąbrowa, itp. to też GROBLA!!!
Komentarze: bieżące